Αργυρώ Μουντάκη
Έλενα Στανιού: “Να ξαναθυμηθούμε τι θα πει Ελπίδα!”
Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη
Η Έλενα Στανιού, η γνωστή βολιώτισσα συγγραφέας βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας μας μιλάει σήμερα για το καινούριο της βιβλίο «Το μυστικό της ριγέ βαλίτσας» (Ψυχογιός, 2016) και για την ελπίδα που προσπαθεί να εμφυσήσει σε μικρούς μεγάλους, την ελπίδα που σίγουρα χρειαζόμαστε όλοι.
Κυρία Στανιού, έχουμε ένα νέο σας βιβλίο που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό.
Το νέο μου βιβλίο είναι Το μυστικό της ριγέ βαλίτσας. Κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες από τη σειρά Βατόμουρο των εκδόσεων Ψυχογιός. Είναι ένα βιβλίο που, εκ πρώτης όψεως, απευθύνεται σε μικρά παιδιά. Με μία δεύτερη, όμως, ματιά, νιώθει κανείς πως σίγουρα έχει κάτι που το κάνει να μπορεί να απευθύνεται και στους ενήλικες συναναγνώστες των παιδιών, όπως θα πρέπει να συμβαίνει, εξ’ άλλου, με όλα τα παιδικά αναγνώσματα.
Μήπως αυτό το «κάτι» είναι το μυστικό που κρύβει η ριγέ βαλίτσα;
Ακριβώς! Αυτό το μυστικό είναι ίσως πιο σημαντικό να το ανακαλύψουν οι μεγάλοι απ’ ό,τι τα παιδιά. Και μια που είμαστε εδώ για να μιλήσουμε γι’ αυτό, ας αρχίσουμε τις αποκαλύψεις! Το μυστικό που κρύβει μέσα της η ριγέ βαλίτσα δεν είναι άλλο από το κουτί της Πανδώρας, αυτής της όμορφης, αλλά περίεργης γυναίκας που έφτιαξε ο Δίας με τη βοήθεια του Ήφαιστου, ως τιμωρία προς τους ανθρώπους, όταν ο Προμηθέας τους πρόσφερε κρυφά απ’ αυτόν τη φωτιά. Της έδωσε, λοιπόν, αυτό του κουτί να το προσέχει, με τη ρητή εντολή να μην το ανοίξει ποτέ. Η Πανδώρα, όμως, έκανε ό,τι θα έκανε ένα μικρό παιδί, αν του δίναμε ένα παράξενο κουτί και του λέγαμε να μην το ανοίξει. Το άνοιξε αμέσως! Και από μέσα του ξεχύθηκαν όλα τα κακά και οι συμφορές που είχε βάλει ο Δίας, με σκοπό να εξαπλωθούν ανάμεσα στους ανθρώπους. Φυσικά, μόλις η Πανδώρα κατάλαβε τι είχε γίνει, πρόλαβε και έκλεισε το κουτί πριν φύγει από μέσα το τελευταίο και μοναδικό καλό που υπήρχε, η ελπίδα, η οποία έμεινε μέσα στο κουτί και, κατά συνέπεια, κοντά στους ανθρώπους για πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια τώρα.
Πιστεύετε ότι η έννοια της ελπίδας μπορεί να γίνει κατανοητή από τα παιδιά με όλη τη σημασία της;
Ναι, μπορεί να γίνει κατανοητή από τα παιδιά η έννοια της ελπίδας. Όχι μόνο γιατί η ελληνική γλώσσα είναι η πιο πλούσια γλώσσα στον κόσμο και μπορούμε να εξηγήσουμε με πολλούς τρόπους τα πάντα. Όχι μόνο γιατί τα σημερινά παιδιά έχουν πάρα πολλά ερεθίσματα από το περιβάλλον τους το οικογενειακό και το σχολικό και μπορούν να αντιληφθούν και δύσκολες έννοιες, με την εξυπνάδα που τα διακατέχει. Αλλά και γιατί ο ενήλικας συναναγνώστης θα είναι εκεί, κοντά στο παιδί που διαβάζει, ώστε να του εξηγήσει, αν χρειάζεται, τι θα πει ελπίδα, ακόμη κι αν αυτός κοντεύει να τη χάσει. Και εδώ επικεντρώνεται και ο στόχος του βιβλίου. Να ξαναθυμηθούμε τι θα πει ελπίδα και πόσο σημαντικό είναι να τη νιώθουμε κοντά μας. Η αλληγορία του βιβλίου με τη φυγή της ελπίδας από το κουτί σημαίνει ότι, καθώς το μόνο πράγμα που μπορεί να μας δίνει κουράγιο για να συνεχίζουμε τη ζωή μας στις δύσκολες εποχές που διανύουμε είναι η ελπίδα, δεν πρέπει με τίποτε να την αφήσουμε να χαθεί.
Νομίζετε ότι είναι εύκολο να γίνει αυτό;
Θα ήθελα να πω ναι, αλλά θα είμαι ειλικρινής. Όχι, δεν είναι εύκολο, αλλά εδώ έρχεται να βοηθήσει με όλη της τη δύναμη η ίδια η ελπίδα. Πώς; Πολύ απλά θέλει να χαμογελάμε. Το χαμόγελο και η ελπίδα είναι αχώριστοι φίλοι. Γι’ αυτό και στο βιβλίο, μόλις αυτή έφυγε, έφυγε και το χαμόγελο. Ας χαμογελάμε, λοιπόν, έτσι θα την κρατήσουμε κοντά μας, καλό σύμβουλο και βοηθό σε κάθε μας ενέργεια.
Γιατί ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι ένας γάτος;
Γιατί από έναν παράξενο γάτο ξεκίνησαν όλα! Η έμπνευση της ιστορίας ανήκει στην κόρη μου, τη Δέσποινα, όταν μία μέρα μου ζήτησε να δω «μία παράξενη γάτα που είχε βρει στο τάμπλετ! Όταν τα παιδιά μου θέλουν να μου δείξουν ή να μου πουν πράγματα, καμία φορά δεν τους αρνούμαι ή θεωρώ πως δεν είναι της στιγμής ή τόσο σημαντικό για να αφήσω κάποια δουλειά που κάνω και να δω ή να συζητήσω αυτό που θέλουν. Γιατί η επιθυμία τους είναι πάντα πιο σημαντική από τις δικές μου δουλειές! Έτσι, είδα την παράξενη γάτα της και για μερικά δευτερόλεπτα δεν έλεγα να ξεκολλήσω τα μάτια μου από πάνω της. «Σου άρεσε τόσο πολύ;» με ρώτησε η μικρή. «Όχι απλά μου άρεσε, αλλά μόλις μου έδωσε μία φοβερή ιδέα! Θα είναι η πρωταγωνίστρια στην επόμενη ιστορία μας!» Δεν μπορούσα να αφήσω αυτή τη γάτα να περάσει έτσι! Όχι μόνο γιατί η γάτα είναι το αγαπημένο ζώο πολλών παιδιών, όχι μόνο γιατί όταν ήμουν μικρή είχαμε για αρκετά χρόνια στο σπίτι γατάκια Σιάμ. Αλλά και γιατί ο γάτος είναι μία αγαπημένη φιγούρα των παραμυθιών και των παιδικών ιστοριών, οικεία και ζεστή – βλέπε τον Παπουτσωμένο Γάτο, το Γάτο στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων και όλων των παρεμφερών ιστοριών. Ακόμη και ο πονηρός γάτος στον Πινόκιο δεν δημιουργεί εντελώς την αντιπάθεια του αναγνώστη, λόγω της οικείας εικόνας που δημιουργεί στο μυαλό του. Για όλους αυτούς τους λόγους η γάτα της Δεσποινούλας μου έγινε η πρωταγωνίστρια της ιστορίας.
Το ριγέ, το οποίο χαρακτηρίζει ολόκληρο το βιβλίο και μάλιστα βρίσκεται και στον τίτλο, υποδηλώνει κάτι συγκεκριμένο;
Ναι, το ριγέ κάτι σημαίνει. Έτσι κι αλλιώς είμαι της άποψης ότι τίποτε δεν είναι τυχαίο στη ζωή, αλλά όλα έχουν ένα σκοπό, για τον οποίο συμβαίνουν. Κυρία Μουντάκη, αγαπώ πολύ τη χώρα μου και ό,τι τη συμβολίζει και την καθρεφτίζει. Η έννοια και η εικόνα του ριγέ, λοιπόν, προέρχεται από το ιερό μας σύμβολο, τη σημαία μας. Φυσικά δεν εμμένω στο χρώμα, απλά στην ιδέα…
Γιατί έπρεπε το μυστικό που κρύβει η ριγέ βαλίτσα να προέρχεται από τα βάθη της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας; Πώς σκεφτήκατε αυτή τη σύνδεση;
Και εδώ υπάρχουν, βέβαια, συγκεκριμένοι λόγοι. Ένας από αυτούς είναι ότι η αρχαία Ελλάδα, με όλα τα υποθέματα που αυτή περιλαμβάνει, όπως τους αρχαίους Έλληνες, την καθημερινή τους ζωή, τις συνήθειές τους, την εκπαίδευσή τους, τους αγώνες τους, την πανέμορφη μυθολογία τους, είναι μία από τις αγαπημένες μου θεματικές στο νηπιαγωγείο. Και χαίρομαι που τα παιδιά το νιώθουν αυτό, γιατί, όταν ο δάσκαλος αγαπάει ένα θέμα, τα παιδιά συμμετέχουν στον ενθουσιασμό του και οι πληροφορίες εμπεδώνονται αβίαστα και ευχάριστα. Και είναι ιδιαίτερα γοητευτική η ελληνική μυθολογία! Τα παιδιά ευχαριστιούνται να ακούνε τις ιστορίες της. Και είναι καλό να μαθαίνουν ιστορίες από την αρχαιότητα, καθώς – και τώρα ερχόμαστε στον δεύτερο σημαντικό λόγο – τα πάντα στη ζωή μας έχουν τις ρίζες τους στα βάθη της ελληνικής αρχαιότητας, εκεί από όπου ξεκίνησε ο πολιτισμός. Και τα παιδιά μας πρέπει να μάθουν να μεγαλώνουν περήφανα γι’ αυτόν τον πολιτισμό. Η επόμενη σκέψη μου ήταν ποια ιστορία από την αρχαία ελληνική μυθολογία θα άγγιζε το αναγνωστικό μου κοινό, μικρούς και μεγάλους. Και βέβαια ήρθε γρήγορα και καταστάλαξε στο μυαλό μου η απάντηση, μια και ήθελα κάτι που να συνδέει την ιστορία μου, με τη μυθολογία και με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ποια άλλη ιστορία θα ήταν πιο κατάλληλη από την ιστορία της Πανδώρας και την κρυμμένη ελπίδα που κινδυνεύει να χαθεί; Αρκεί να αναλογιστούμε τις συνέπειες του να χάσουμε την ελπίδα μας και θα νιώσουμε πόσο επίκαιρη μπορεί να είναι η αρχαία ελληνική μυθολογία και συγκεκριμένα η Πανδώρα.
Υπάρχει κάποιο άλλο μυστικό που κρύβει μέσα της αυτή η ριγέ βαλίτσα και μπορείτε να μας αποκαλύψετε;
Υπάρχει κάτι, αλλά μάλλον δεν είναι ακριβώς μυστικό. Είναι κάτι που το ξέρουμε και το καταλαβαίνουμε όλοι, ιδιαίτερα οι γονείς, οι παππούδες, οι εκπαιδευτικοί, όσοι δηλαδή ασχολούνται και είναι περιτριγυρισμένοι από παιδιά. Ότι το μέλλον της κοινωνίας, η ίδια η ελπίδα είναι τα παιδιά. Στην ιστορία τα παιδιά όχι μόνο δίνουν τη λύση στον τρόπο με τον οποίο θα αναζητήσουν την ελπίδα, αλλά καταφέρνουν να ΠΕΙΣΟΥΝ την ελπίδα να γυρίσει. Κι αυτό γιατί ακριβώς η ελπίδα βρίσκεται ήδη μέσα τους. Τα παιδιά είναι το καταφύγιο της ελπίδας, το χαμόγελό τους είναι γι’ αυτήν η εγγύηση ότι και εμείς οι μεγάλοι, με όλες τις έννοιες και τα προβλήματά μας θα συνεχίσουμε να τη σεβόμαστε και να τη νιώθουμε δίπλα μας. Κι αυτή θα μας ανταμείψει με το να είναι πάντα ανάμεσά μας.
Κυρία Στανιού, είστε μητέρα τριών παιδιών και μία έμπειρη εκπαιδευτικός. Θεωρείτε ότι το παιδικό αναγνωστικό κοινό μπορεί να εισπράξει όλα όσα ο συγγραφέας θέλει να του δώσει με το βιβλίο του;
Φυσικά, γι’ αυτό άλλωστε γράφουμε οι συγγραφείς που απευθυνόμαστε κυρίως σε παιδιά. Νομίζω ότι κι εσείς θα συμφωνήσετε μαζί μου και με τις τρεις σας ιδιότητες, και της μητέρας και της εκπαιδευτικού και της συγγραφέως παιδικής λογοτεχνίας. Όλοι οι συγγραφείς ευελπιστούμε αυτά που γράφουμε να αρέσουν στους αναγνώστες, οι οποίοι και θα ψυχαγωγούνται αλλά και θα προβληματίζονται με τις ιδέες και τις σκέψεις που διακριτικά αφήνουμε διάχυτες μέσα στα κείμενά μας. Και λέω διακριτικά, γιατί ό,τι θέλουμε με τα κείμενά μας να «περάσουμε» ιδιαίτερα στο παιδικό αναγνωστικό κοινό, θα το περάσουμε με την τεχνική της μεταμφίεσης, αφήνοντας στους αναγνώστες τη διαδικασία της αναγνώρισης. Και εδώ, βέβαια, θα βοηθήσουν οι ενήλικες συναναγνώστες των παιδιών, οι δάσκαλοι στα πλαίσια της Φιλαναγνωσίας, αλλά και εμείς οι ίδιοι με τις παρουσιάσεις των βιβλίων μας, τις συζητήσεις και με όλα τα δρώμενα στα οποία συμμετέχουμε και μπορούμε να παρουσιάσουμε τις σκέψεις μας. Και βέβαια ας μην ξεχνούμε πόσο εύληπτο είναι το παιδικό αναγνωστικό κοινό, καθώς το πλήθος των ερεθισμάτων που περιτριγυρίζουν τα παιδιά σήμερα κάνουν τον εγκέφαλο και την αντιληπτική τους ικανότητα πρόσφορο έδαφος για την υποδοχή νέων δεδομένων, πληροφοριών και σκέψεων.
Κατά τη γνώμη σας, ένα παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο οφείλει να είναι απλά ένα μέσο ψυχαγωγίας ή μπορεί να είναι και παιδαγωγικό μέσο;
Εκ φύσεως το παιδικό λογοτεχνικό κείμενο είναι και παιδαγωγικό μέσο, από τη στιγμή που απευθύνεται στο παιδί, καθώς ό,τι αφορά στο παιδί άπτεται και του χώρου της αγωγής. Αυτό, ωστόσο, από μόνο του δεν καθιστά το παιδικό βιβλίο μέσο διδακτισμού, αλλά τη δίοδο με την οποία το παιδί θα οδηγηθεί, σε νέες ιδέες και νέους τρόπους σκέψης.
Σχεδιάζετε κάτι που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Πάντα υπάρχουν σχέδια και νέες ιδέες. Αυτό που μπορώ να αποκαλύψω για την ώρα είναι ότι το αγαπημένο μας μικρό ρυμουλκό σύντομα θα πιάσει νέο λιμάνι!
Θα έχουμε και εδώ κρυμμένα μυστικά;
Και όχι μόνο…
Σας ευχαριστώ πολύ, καλή και δημιουργική συνέχεια!
Και εγώ σας ευχαριστώ πολύ και εύχομαι και σε σας το ίδιο.
