Αργυρώ Μουντάκη
Λου Γιουρένεκ: “Nα υπάρξει ένας περισσότερο ανοιχτός, έντιμος και ειλικρινής διάλογος σχετικά με τη γενοκτονία της Μικράς Ασίας”
Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη
Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βοστόνης Λου Γιουρένεκ βρέθηκε στην Αθήνα και στον Βόλο για να παρουσιάσει το βιβλίο του «Η μεγάλη φωτιά» από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, που αφορά στην Μικρασιατική Καταστροφή ή αλλιώς στη γενοκτονία των χριστιανών της οθωμανικής αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα. Είχα τη χαρά να έχω μία συζήτηση μαζί του με αφορμή αυτή του την επίσκεψη. Ο κεντρικός ήρωας του, αληθινό ιστορικό πρόσωπο, ο Έισα Τζένινγκς, αμερικανός πάστορας, έσωσε με τις συντονισμένες ενέργειές του χιλιάδες μικρασιάτες πρόσφυγες καταφέρνοντας μαζί με τη βοήθεια του Πλοιάρχου Ιωάννη Θεοχαρίδη να κινήσει πλοία από τη Μυτιλήνη προς τη Σμύρνη για να επιβιβαστούν οι χιλιάδες των κατατρεγμένων. Μια συγκλονιστική αληθινή ιστορία, που έχει πλήθος πολιτικών και κοινωνικών συνυποδηλώσεων, αλλά κυρίως αποτελεί πρότυπο ανθρωπισμού και θάρρους.
Κύριε Γιουρένεκ κατ’ αρχήν να σας πω ότι είναι μεγάλη χαρά μου να έχω μία συζήτηση μαζί σας. Ως συγγραφέας κι εγώ, με το τελευταίο μου βιβλίο για παιδιά, που αφορά και εκείνο στην καταστροφή της Σμύρνης, με την ιστορία ενός Εβραίου, του Σπίρερ που έσωσε κι εκείνος στις καπναποθήκες του πολλούς Μικρασιάτες και έπειτα με πλοία που ναύλωσε τους έφερε στο Βόλο, αλλά και πέρα από αυτό έχοντας μία προγιαγιά Σμυρνιά πρέπει να σας πω ότι το βιβλίο σας με συγκίνησε πολύ. Πείτε μας δυο λόγια για τον πιο βαθύ στόχο σας γράφοντας αυτό το βιβλίο.
Στόχος μου ήταν να παρουσιάσω μια ακριβή όσο και γλαφυρή περιγραφή των γεγονότων στη Σμύρνη, το Σεπτέμβριο του 1922. Ταυτόχρονα, ήθελα να μεταφέρω την ιστορία της γενοκτονίας η οποία σάρωσε τη Μικρά Ασία στις αρχές του 20ου αιώνα σε ένα ευρύτερο κοινό. Έχουμε να κάνουμε με μία ξεχασμένη γενοκτονία.
Η έρευνά σας ήταν πολύχρονη και διεξοδική, από έρευνα σε Μουσεία και αρχειακούς χώρους έως και στους ίδιους τους τόπους μαρτυρίας. Τι θυμάστε πιο συγκλονιστικό από όλη αυτή την έρευνά σας και τι πιο απρόσμενο ως εύρημα που σας καθήλωσε;
Ιδιαίτερα αλγεινή εντύπωση μου προκάλεσε η υπεροπτική και ανάλγητη στάση του Ναυάρχου Μαρκ Μπρίστολ. Στη στρατιωτική βιβλιογραφία την οποία μελέτησα, παρουσιάζεται σαν ένας οραματιστής αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού. Δεν ήταν. Στην πραγματικότητα, ήταν ένα όνειδος. Αντίστροφα, εντύπωση μου προκάλεσε ο ρόλος που διαδραμάτισε ο Πλωτάρχης Χάλσεϊ Πάουελ και ο Πλοίαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης. Η συμβολή τους υπήρξε καθοριστική στην υποστήριξη του έργου του Έισα Τζένινγκς. Παράλληλα, γοητεύτηκα, όπως συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους, από τη ζωή στην παλιά Σμύρνη. Ήταν ένας εύπορος, εκλεπτυσμένος και χαρούμενος τόπος.
Υπήρξε κάποιο πρόσωπο που γνωρίσατε, ενδεχομένως επιζήσας ή απόγονος κάποιου επιζήσαντα, που τον εντάξατε στην αφήγησή σας;
Βεβαίως, συμπεριέλαβα την ιστορία της Θεοδώρας Γκαβού, μιας 12χρονης τότε Ελληνίδας, η οικογένεια της οποίας σκοτώθηκε από Τούρκους στρατιώτες. Ανακάλυψα την ιστορία της στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και την εμπλούτισα, επισκεπτόμενος το χωριό όπου ζούσε με την οικογένειά της, προτού καταφύγει στη Σμύρνη. Η Θεοδώρα προστάτεψε τις δύο μικρότερες αδερφές της, και οι τρεις τους ήταν μεταξύ των διασωθέντων, στον απόηχο της φωτιάς. Συνάντησα την κόρη της Θεοδώρας, στον Πειραιά.
Έχετε πει ότι «ένα σημαντικό στοιχείο που νομίζω πως αποτελεί άξονα του βιβλίου είναι η ικανότητα ενός ατόμου να κάνει τη διαφορά στο ρου της ιστορίας» (Ομιλία στο Αμερικάνικο Κολλέγιο, The Athens Review of Books, Οκτώβριος 2016, σελ. 53.). Ο Τζένινγκς πρέπει να ήταν ένας εμπνευσμένος και θαρραλέος άνθρωπος. Πώς μπόρεσε η ατομική του πρωτοβουλία να αλλάξει το ρεύμα του ποταμού;
Πολλοί άνθρωποι, ενδεχομένως εκατομμύρια, είναι σήμερα ζωντανοί χάρη στη διάσωση την οποία οργάνωσε εκείνος. Παράλληλα, διαδραμάτισε ρόλο στην ανταλλαγή αιχμαλώτων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923. Αποτελεί υπόδειγμα ηρωισμού και πίστης στην έμπρακτη παροχή βοήθειας.
Ο Χίτλερ εμπνεύστηκε από τη γενοκτονία που οργάνωσαν και εκτέλεσαν οι Τούρκοι στους Χριστιανικούς λαούς της Μικρά Ασίας για να προχωρήσει κι ο ίδιος στη γενοκτονία των Εβραίων. Βλέπετε ίσως σύγχρονους μεγάλους ή μικρότερους μιμητές αυτών των θηριωδιών; Ελπίζετε ότι αυτό θα σταματήσει;
Θέλω να ελπίζω ότι οι συνθήκες εκείνες που οδηγούν στη γενοκτονία θα εκλείψουν κάποια στιγμή από την ανθρωπότητα. Η γενοκτονία καθίσταται εφικτή όταν μία ομάδα ανθρώπων θεωρεί μια άλλη ομάδα ανθρώπων ως υποδεέστερή της και όχι πλήρως ισότιμη.
Η γενοκτονία καθίσταται εφικτή όταν μία ομάδα ανθρώπων θεωρεί μια άλλη ομάδα ανθρώπων ως υποδεέστερή της και όχι πλήρως ισότιμη.
Στην Αμερική πόσο γνωστή είναι η γενοκτονία που εκτελέστηκε στη Μικρά Ασία; Υπάρχει ευαισθητοποίηση γι’ αυτό το θέμα;
Θεωρώ ότι δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή πέρα από τον τόπο όπου συνέβη και οπωσδήποτε δεν έχει αναγνωριστεί στην Τουρκία. Δεν είμαι Έλληνας πολίτης, όμως θα έλεγα ότι η Ελλάδα πρέπει να ενισχύσει τις προσπάθειές της προκειμένου να υπάρξει ένας περισσότερο ανοιχτός, έντιμος και ειλικρινής διάλογος σχετικά με τη γενοκτονία της Μικράς Ασίας. Αυτό ισχύει εξίσου στην ακαδημαϊκή, πολιτική, κοινωνική και καλλιτεχνική σφαίρα. Στην Ελλάδα παρατηρείται ένα είδος αυτολογοκρισίας, το οποίο δεν κατανοώ πλήρως.
Η Ελλάδα πρέπει να ενισχύσει τις προσπάθειές της προκειμένου να υπάρξει ένας περισσότερο ανοιχτός, έντιμος και ειλικρινής διάλογος σχετικά με τη γενοκτονία της Μικράς Ασίας
Ποια είναι η άποψή σας για την επίσημη θέση της Αμερικής του τότε σε αυτήν την ιστορία;
Πρόκειται για μια σύνθετη ερώτηση, η οποία αναπόφευκτα οδηγεί στη διερεύνηση της απροθυμίας της Αμερικής να συμμετάσχει στη συνθήκη η οποία προέκυψε μέσα από τις διαπραγματεύσεις στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα προβλήματα προέκυψαν μέσα ένα συνδυασμό άστοχων διπλωματικών κινήσεων και του τρόπου που επέδρασε η εθνική στάση της Βρετανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Προφανώς, συνιστούσε αποτυχία της Αμερικανικής πολιτικής το γεγονός ότι δεν έδρασε αποφασιστικότερα προκειμένου να σώσει τις ζωές Χριστιανών στη Σμύρνη.
Έχετε μιλήσει για τα οφέλη της ιστορικής μας μνήμης. Και ειδικά για εμάς τους Έλληνες. Διαπιστώνετε ότι καλλιεργούμε, ενδεχομένως και ακούσια, τη λήθη; Τι κάνουμε λάθος; Και τι πρέπει να κάνουμε για να την ενδυναμώσουμε;
Δύο πράγματα θα επισήμαινα: Πρώτον, παρατηρείται ένα είδος εσκεμμένης λήθης στην Ελλάδα σχετικά με τη Μικρασιατική Καταστροφή, σε πολλά τμήματα της ελληνικής κοινωνίας. Είναι κάτι που με κάνει να απορώ. Δεύτερον, φαίνεται να υπάρχει μια αριστερή ακαδημαϊκή αποστροφή απέναντι στην ανάλυση των γεγονότων σχετικά με τη Σμύρνη και τη γενοκτονία η οποία συντελέστηκε στην Τουρκία. Έχω την αίσθηση πως πρόκειται για μια ιδεολογική ανάγνωση της ιστορίας, προσέγγιση η οποία σε καμία περίπτωση δεν είναι θετική.
Το βιβλίο σας σχετίζεται με την ιστορία του Βόλου. Έχετε ξαναβρεθεί στον Βόλο;
Ναι, είναι η πρώτη μου επίσκεψη στο Βόλο. Είναι μια πανέμορφη πόλη και ο κόσμος με υποδέχτηκε θερμά. Ήταν τιμή μου που βρέθηκα στο Βόλο. Θα επιστρέψω για να περάσω περισσότερο χρόνο εδώ.
