Αργυρώ Μουντάκη
Νίκος Σιδέρης: ” Όπως φαίνεται, οι Έλληνες έχουν ακόμη κάτι να διδάξουν στον κόσμο”
Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη
Αγαπητός σε όλους μας ο ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας Νίκος Σιδέρης μας μίλησε γενναιόδωρα και δίχως φειδώ, όπως πάντα κάνει, για τον εγκλεισμό και πώς τον βίωσε, για την απώλεια και το πένθος, που αφορά και το θέμα του καινούριου του βιβλίου σε συνεργασία με τον γιο του Αιμιλιανό Σιδέρη, αλλά μας χάρισε και χρήσιμες συμβουλές για τη διαχείριση της κατάστασης σε σχέση με τον εαυτό μας και τα παιδιά μας. Πολύτιμος ο λόγος του, η κάθε του λέξη έχει ειδικό βάρος, διαβάστε την συνέντευξη όταν θα έχετε χρόνο και ηρεμία για να την καταλάβετε καλύτερα και να την απολαύσετε όπως της αρμόζει.
Κύριε Σιδέρη μείνατε σπίτι όλο αυτό το διάστημα υποθέτω όπως απαιτείται. Πώς βιώσατε τον εγκλεισμό;
Η αγάπη των δικών μου ανθρώπων μού επέτρεπε να βγαίνω μόνο στα μπαλκόνια του σπιτιού μας και από εκεί να απολαμβάνω τον ήλιο, τη σελήνη, τ’ αστέρια, τα σύννεφα, την άνοιξη στους ήσυχους πλέον δρόμους της πόλης και το κελάιδισμα των πουλιών που διόλου δεν επηρεάζεται από τις έγνοιες των ανθρώπων. Οι ευπαθείς ομάδες με συμπεριλαμβάνουν, και αυτή η ανεκτίμητη αγάπη μού επιτρέπει να τηρώ μια στάση “μηδενικού ρίσκου” χωρίς εντάσεις εσωτερικές ή διαπροσωπικές.
Κάποιες στιγμές έπηξα. Κάποιες άλλες λαχτάρησα τη θάλασσα, την εξοχή, την Ακρόπολη, τις βόλτες και τις βραδιές με φίλους. Όμως πιστεύω ότι ο κόσμος ανήκει στους υπομονετικούς, στους οποίους και συγκαταλέγομαι.
Με τι απασχολείστε στο σπίτι;
Πρώτο, συνεχίζω κανονικά το θεραπευτικό μου έργο, ακόμη και με νέους ασθενείς. Οι συνεδρίες πραγματοποιούνται μέσω διαδικτυακής τηλεδιάσκεψης ή, σπάνια, τηλεφώνου. Το ίδιο γίνεται και ως προς τις αναγκαίες συσκέψεις των συνεργατών του Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας και Προσωπικής Ανάπτυξης “Γαληνός”, το οποίο διευθύνω. Ακόμη και στις έκτακτες καταστάσεις, η προσαρμοστικότητα των ανθρώπων επιτρέπει να λειτουργεί μία κατάλληλη κανονικότητα.
Δεύτερο, συνεχίζω διαδικτυακά το σεμινάριο “Ψυχαναλυτική κλινική και θεραπεία” . Επίσης, το Σάββατο 9 Μαΐου πραγματοποιείται το διαδικτυακό βιωματικό σεμινάριο “Το στρες της πανδημίας: Αντιμετώπιση και στοχασμός” μαζί με τον ομαδικό αναλυτή Δημήτρη Ζάχο.
Τρίτο, συνεχίζω να μιλώ στα ΜΜΕ και να γράφω για πολλά θέματα, μεταξύ των οποίων και για την πανδημία. Η εμπειρία της πανδημίας με ενέπνευσε και για θεωρητικές αναλύσεις που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα μέσα και στο διαδίκτυο, αλλά και για μια σειρά “Μαντινάδες πανδημίας” που ανήρτησα στο διαδίκτυο.
Τέταρτο, μελετώ αδιάκοπα ποικίλα θέματα, διαβάζω πεζογραφία και ποίηση, βλέπω ντοκιμαντέρ και ταινίες μαζί με αγαπημένα μου πρόσωπα. Ακούω και (όχι πολλή) μουσική. Και παίζω τα αγαπημένα μου βίντεο γκέιμ.
Και τελευταίο αλλά όχι έσχατο, κάνω παρέα με τους δικούς μου και με τους φίλους μου, στο σπίτι ή μέσω διαδικτύου ή τηλεφώνου. Διαπιστώνοντας και επαληθεύοντας το ότι η φυσική απόσταση δεν περιορίζει, αλλά ενισχύει τη συναισθηματική εγγύτητα όταν η ποιότητα της σχέσης είναι τέτοια, που οι καλύτερες πλευρές της αναδεικνύονται στα δύσκολα και στην αντιξοότητα.
Ξέχασα να πω ότι δεν περνάει μέρα χωρίς μισή με μία ώρα χάζεμα, το οποίο, όπως πιστεύω, είναι μια ζωτικής σημασίας μεσογειακή οδός διαλογισμού και ψυχοσωματικής εναρμόνισης με τον εαυτό σου και τον κόσμο.
“Δεν περνάει μέρα χωρίς μισή με μία ώρα χάζεμα, το οποίο, όπως πιστεύω, είναι μια ζωτικής σημασίας μεσογειακή οδός διαλογισμού και ψυχοσωματικής εναρμόνισης με τον εαυτό σου και τον κόσμο”
Αν μπορούσατε να δίνατε μία μορφή στον Κορονοϊό, πώς θα τον φανταζόσασταν;
Δυστυχώς ή ευτυχώς, η ιατρική μου παιδεία δεν μου επιτρέπει να απομακρυνθώ πολύ από μια ρεαλιστική περιγραφή του συγκεκριμένου ιού, σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαθέτει η διεθνής επιστημονική κοινότητα.
Ωστόσο, είναι εξαιρετικά σημαντική και σημαδιακή η διερεύνηση της τρέχουσας κοινωνικής αναπαράστασης του κορωνοϊού, που τροφοδοτείται από τον πολιτικό και μιντιακό λόγο. Εδώ, ο κορονοϊός αντιπροσωπεύει ένα αδιανόητο πρόσωπο του θανάτου, και γι’ αυτό παρουσιάζεται ως υπόδειγμα απειλής που γεννά διωκτικό άγχος παρανοϊκής χροιάς. Αυτός ο «αόρατος εχθρός» αποτελείται από άπειρα μικρά αόρατα εχθρικά στοιχεία που χώνονται μέσα μου και με καταστρέφουν. Κάθε συστατικό αυτής της περιγραφής και όλα μαζί αντιστοιχούν στο θεμελιώδες υπόστρωμα του παρανοϊκού βιώματος. Στον κινηματογράφο συναντάμε άφθονα παραδείγματα τέτοιου «δαιμονικού πλήθους» (αν και αναγκαστικά δεν είναι αόρατο, λόγω της οπτικής φύσης της οθόνης). Κορυφαίο παράδειγμα, «Τα πουλιά» του Χίτσκοκ. Ακολουθούν παρόμοια απειλητικά πλήθη όπως «Οι μέλισσες» (1978), μυρμήγκια στις ταινίες «Ants!» (1977), «Empire of the Ants» (1977), «Legion of Fire: Killer Ants!» ή «Marabunta» (1998), καβούρια στο «Crabs» (2016)… Η αίσθηση ότι αυτό το φρικτό πλήθος σου επιτίθεται από παντού και εισβάλλει στο σώμα σου, παραβιάζοντας τα όρια του Εγώ σου και καταστρέφοντάς σε, αφυπνίζει πανάρχαια άγχη και ωθεί τις ψυχές ενίοτε στα όριά τους. Οι εκκλήσεις «Οχι πανικός» είναι ενδεικτικές της ανάγκης, αλλά και του πεπερασμένου βεληνεκούς της άμυνας απέναντι στις απειλητικές αόρατες ορδές του κορονοϊού.
Ευτυχώς, η ταχεία πλαισίωση και αναπαράσταση της απειλής με έγκυρο επιστημονικό λόγο και αποτελεσματικές πρακτικές προστασίας του πληθυσμού απέτρεψαν την κυριαρχική διάχυση της ιδέας “κορωνοϊός ίσον τρομακτική απειλή χωρίς τρόπο άμυνας απέναντί της”, και συνέβαλε καθοριστικά στην αποτελεσματική εφαρμογή δυσάρεστων και καταπονητικών πολιτικών, όπως η καραντίνα, ο αυτοπεριορισμός στο σπίτι κλπ.
Το καινούριο σας βιβλίο μαζί με τον Αιμιλιανό Σιδέρη, το γιο σας, με τίτλο «Απώλεια-πένθος-κατάθλιψη: Πάθος και λύτρωση» (Εκδόσεις Μεταίχμιο) εκδόθηκε μέσα σε αυτήν την κατάσταση, που μετράμε όχι μόνο ανθρώπινες απώλειες αλλά και απώλεια και πένθος λόγω των περιορισμών, της απώλειας εργασίας, της αλλαγής της καθημερινότητάς μας, της αύξησης του άγχους, ίσως να έχουμε και αύξηση της κατάθλιψης λογικά αυτήν την περίοδο; Πώς αξιολογείτε την κατάσταση;
Η εντελώς απρόβλεπτη και, σε πρώτη φάση, αδιανόητη δοκιμασία της πανδημίας έχει δύο βασικές συνιστώσες:
Πρώτο, απειλή. Ελάχιστοι θα νοσήσουν στην Ελλάδα, αλλά κανείς δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο. Ιδιαίτερα επιβαρυντική συνθήκη είναι εδώ το ότι φορέας της απειλής είναι ο άλλος, αφού από αυτόν ο ιός μπορεί να μεταπηδήσει σ’ εμένα… Και όσο πιο κοντινός ο άλλος, τόσο η απειλή φαίνεται μεγαλύτερη. Μετατρέποντας έτσι τον άλλον άνθρωπο, από δυνητικό φορέα σχέσης και αγάπης, σε φορέα απειλής νόσου. Και γεννώντας βιώματα δυσπιστίας και άγχους.
Δεύτερο, απώλεια, έστω και προσωρινή, στοιχείων που συνέθεταν το βασικό πλαίσιο και τον ρυθμό της ζωής μας, όλως ιδιαιτέρως δε της ελευθερίας κίνησής μας και επαφής μας με τον άλλον. Όσο και αν είναι εύλογη πράξη σωφροσύνης και προστασίας, αυτές οι απώλειες μας καλούν να επιτελέσουμε μικρά ή μεσαία πένθη, δηλαδή να αποχαιρετήσουμε καλά όσα χάνουμε και να αγαπήσουμε τον κόσμο χωρίς αυτά που χάνονται. Αυτή η διεργασία καλού αποχαιρετισμού μπορεί ενίοτε να αστοχήσει και να επιπλακεί, γεννώντας κατάθλιψη. Ειδικά σε όσους-ες πλήττονται σοβαρότερα και/ή έχουν γενικότερη δυσκολία ως προς τις απώλειες, η πιθανότητα αγχώδους κατάθλιψης μεγαλώνει.
Αυτό που διαπιστώνουμε, ωστόσο, είναι ότι η παροιμιώδης προσαρμοστικότητα και επινοητικότητα των Ελλήνων, η συνδρομή της οικογένειας και ο πλούτος της ανθρώπινης σχέσης έκαναν το θαύμα τους, με αποτέλεσμα και το στρες να μεταβολισθεί σε γρήγορο πένθος, σε λόγο και αισθήματα θετικά. Γι’ αυτό και οι ανθρώπινες απώλειες της πανδημίας είναι περιορισμένες και μας τοποθετούν στις καλύτερες θέσεις παγκοσμίως. Όπως φαίνεται, οι Έλληνες έχουν ακόμη κάτι να διδάξουν στον κόσμο.
Ωστόσο, αρκετοί ευάλωτοι συνάνθρωποί μας θα δοκιμαστούν από το άγχος, που θα το επιτείνει η επερχόμενη οικονομική ύφεση. Από κατάθλιψη, αν δεν μπορέσουν να μεταβολίσουν θετικά και να υπερβούν τις εμπειρίες απώλειας. Και από ψυχοσωματικές παθήσεις, στο μέτρο που δεν θα μπορέσουν να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν βαθύτερα επώδυνα βιώματα, που είναι κυρίως ο φόβος του θανάτου, της μοναξιάς, της ανημπόριας και του αόρατου μέλλοντος.
“Όπως φαίνεται, οι Έλληνες έχουν ακόμη κάτι να διδάξουν στον κόσμο”
Η απώλεια, όταν αφορά ανθρώπους νέους ή και παιδιά, ανθρώπους που δεν έχουν κάνει τον κύκλο της ζωής, είναι αβάσταχτη για τους αγαπημένους τους. Τι προτείνετε ως κάποια λύτρωση από τον πόνο;
Λυπάμαι βαθιά και συμπάσχω με όσους συνανθρώπους μας βίωσαν τέτοια πλήγματα. Και τους καλώ η στάση τους να λάβει υπόψη της τα ακόλουθα:
– Να έχουν πάντα στο νου τους ότι το κακό που τους βρήκε δεν είναι αποτέλεσμα μιας συνομωσίας του σύμπαντος και των πραγμάτων με στόχο τους ίδιους. Είναι η επώδυνη πορεία μιας συλλογικής δοκιμασίας που τους έπληξε πιο άσχημα, αλλά όχι σκόπιμα. Το τονίζω επειδή σε μια τέτοια συντριπτική απώλεια, το πρώτο ερώτημα που έρχεται σπαρακτικά στον νου και τα χείλη είναι “Γιατί σ’ εμένα; Γιατί σ’ εμάς;” Η απάντηση σ’ αυτό δεν είναι με κανένα τρόπο ότι “κάποιος” οργάνωσε μια τέτοια συμφορά. Ακόμη και ο κορωνοϊός δεν τους γνωρίζει προσωπικά, δεν είχε τίποτα εναντίον τους και δεν τους είχε συμπεριλάβει σε κάποια λίστα προτιμώμενων στόχων του. Έπεσε κεραυνός, κάποιοι χτυπήθηκαν. Δεν είναι λιγότερο επώδυνο έτσι, όμως τουλάχιστον αυτή η επίγνωση μας προστατεύει από τον κίνδυνο να βιώνουμε τον κόσμο και τα πράγματα (ο ιός είναι ένα τέτοιο πράγμα) σαν συστηματικούς διώκτες μας.
-Σε κάθε περίπτωση, να αντιμετωπίσουν την πικρή δοκιμασία με κουράγιο και αξιοπρέπεια.
-Να θυμούνται πάντοτε ότι δεν είναι μόνοι τους στη δοκιμασία, να πάνε κοντά στους δικούς τους ανθρώπους και να είναι ανοιχτοί στη συμπάθεια και τη συμπαράσταση των άλλων. Στην αντιξοότητα, ο πρώτος κανόνας είναι να πηγαίνουμε κοντά στους άλλους ανθρώπους και μαζί να αντιμετωπίζουμε τη δοκιμασία. Η Ελλάδα είναι διαχρονικά μία κουλτούρα αλληλεγγύης και μοιράσματος της χαράς και της οδύνης, διαθέτοντας έτσι τεράστια αποθέματα διαθεσιμότητας και τεχνογνωσίας για την υποστήριξη όποιου βρίσκεται σε τέτοιο βαρύ πένθος.
-Να μην αρνηθούν και να μη συγκαλύψουν το παράπονό τους και την οδύνη τους, αλλά να τα εκφράσουν, ιδίως στην κυριολεκτική ή μεταφορική αγκαλιά των δικών τους ανθρώπων. Ιδιαίτερα δε, να αξιοποιήσουν όσο καλύτερα μπορούν την παρηγορητική ισχύ των τελετουργικών αποχαιρετισμού, όπως τα μνημόσυνα.
-Η συμφορά να μην τους κάνει να απαρνηθούν τον κόσμο και να κλειστούν σε μια πικρή αξιοπρέπεια αβάσταχτου και αδιαμοίραστου πόνου. Να τιμήσουν τη ζωή, αγαπώντας ξανά, βήμα-βήμα, τον κόσμο που είναι διαθέσιμος για να τον ζήσουν έστω και χωρίς αυτόν που χάθηκε. Κάθε αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε, αν το ρωτούσαμε τι να κάνουμε, δεν θα μας έλεγε να πεθάνουμε μαζί του. Αλλά να συνεχίσουμε να ζούμε, τιμώντας τη ζωή και εξασφαλίζοντας και σε αυτόν που χάθηκε ένα χώρο ύπαρξης: τη γλυκιά ανάμνησή μας απ’ αυτόν.
-Να αναζητήσουν τη συνδρομή του λόγου και των τεχνών, σε όλες τις μορφές τους, επειδή εκεί το πένθος είναι πολύτιμη πρώτη ύλη που μετουσιώνεται σε οίστρο της ζωής.
-Αν παρ’ όλα ταύτα το πένθος είναι αφόρητο και σέρνεται μέσα στον χρόνο, χωρίς σημεία υπέρβασης της απώλειας, η προσφυγή σε ειδικό ενδείκνυται, για να αποφευχθεί η μετατροπή του ανυπέρβλητου και ανολοκλήρωτου πένθους σε κατάθλιψη.
“Να συνεχίσουμε να ζούμε, τιμώντας τη ζωή και εξασφαλίζοντας και σε αυτόν που χάθηκε ένα χώρο ύπαρξης: τη γλυκιά ανάμνησή μας απ’ αυτόν”
Το Ινστιτούτο Γαληνός, το οποίο διευθύνετε, συμμετείχε με πολλές δράσεις στήριξης. Θέλετε να μας πείτε δύο λόγια γι’ αυτές και για την ανταπόκριση του κόσμου;
Η πρώτη προσφορά μας είναι η τάχιστη (εντός διημέρου) μετατροπή της λειτουργίας μας σε εξ αποστάσεως θεραπείες μέσω διαδικτυακών τηλεδιασκέψεων και τηλεφώνου. Αυτό επέτρεψε στους ανθρώπους που μας εμπιστεύονται να μη βρεθούν στο κενό λόγω του αναγκαστικού κλεισίματος του χώρου του Ινστιτούτου. Μια τέτοια βίαιη διακοπή θα μπορούσε να έχει αρνητικές επιπτώσεις στους πιο ευάλωτους ή σε όσες και όσους βρίσκονταν σε μια κρίσιμη στιγμή της ζωής και/ή της θεραπείας τους, η οποία μάλιστα επιβαρύνεται από τις ψυχικές και πρακτικές καταπονήσεις που γεννά η πανδημία και η αυστηρή αντιμετώπισή της.
Επίσης, το Ινστιτούτο μας προσέφερε και προσφέρει δωρεάν συνεδρίες ψυχικής στήριξης ειδικά ως προς το στρες που προκαλεί σε άτομα και οικογένειες η συνθήκη της πανδημίας. Αυτές οι συνεδρίες, που παρέχονται από επαγγελματίες θεραπευτές, αν και είναι εστιακές συνεδρίες και όχι συστηματική ψυχοθεραπεία, αποδείχτηκαν πολύτιμες για όσες και όσους ωφελήθηκαν απ’ αυτές. Τις/τους στήριξαν τόσο σε προσωπικό επίπεδο δυσάρεστων βιωμάτων, όσο και ως προς την εξισορρόπηση της οικογενειακής και διαπροσωπικής ζωής τους, όταν επιβαρυνόταν δυσανάλογα από την καταπόνηση της πανδημίας.
Βλέπετε κάποιο όφελος από αυτήν την κατάσταση που ζούμε τώρα;
Η αυταπάτη είναι γλυκιά και η αλήθεια, ως απαλλαγή από αυταπάτες, είναι πικρή. Κάθε πολύτιμη γνώση, κάθε μεγάλο μάθημα ζωής έχει και μια πικρή συνιστώσα.
Δεν κρίνω βάσιμη την “βιβλικά αποκαλυπτική” εικασία ορισμένων “προφητών”, που θεωρούν ότι η πανδημία θα λειτουργήσει καθαρτικά και θα αναγκάσει τους ανθρώπους να “μετανοήσουν” και να αναθεωρήσουν ριζικά συστήματα αξιών και τρόπους ζωής. Αυτά είναι έργο της αργόσυρτης ροής της Ιστορίας και όχι παράγωγο της καταστροφής των Σοδόμων και τιμωρίας των αμαρτωλών…
Ωστόσο, σε δύο πεδία εκτιμώ ότι θα έχουμε επίδραση της σκληρής αυτής εμπειρίας: Πρώτο, ενίσχυση των δεσμών της οικογένειας και της αξίας της ευρύτερης αλληλεγγύης. Δεύτερο, επανεκτίμηση και ενίσχυση της αξίας των σταθερών σχέσεων.
Πώς φαντάζεστε την επόμενη μέρα στην Ελλάδα και παγκόσμια;
Παραπέμποντας στην προηγούμενη ερωταπόκριση, εκτιμώ ότι η κύρια τάση στην συλλογική ψυχολογία είναι η επιστροφή στην “κανονικότητα” που ξέραμε, χωρίς βαθύτερες ανακατατάξεις στο επίπεδο των νοοτροπιών. Θα κοιτάξουμε να λησμονήσουμε και όσα δεν λησμονιούνται κατά κανόνα θα τα απωθήσουμε, και σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο. Δεν είναι πολλοί, φαίνεται, οι άνθρωποι που θέλουν να γίνουν σοφότεροι αναστοχαζόμενοι την εμπειρία της πανδημίας…
Πώς σας φαίνεται η αντιμετώπιση της κατάστασης από πολιτεία και πολίτες;
Η πολιτεία κινήθηκε διορατικά, σωστά και αποφασιστικά. Οι πολίτες έδειξαν την καλή πλευρά του Έλληνα: Ζορίστηκαν αλλά προσαρμόστηκαν, με κορυφαίο οδηγό στη συμπεριφορά τους την αγάπη και την έγνοια για προστασία των δικών μας ανθρώπων, ιδίως των ευπαθέστερων.
Ποιο θα είναι το πρώτο πράγμα που θα κάνετε μόλις αρθούν αυτά τα μέτρα;
Θάλασσα.
Προτείνετέ μας μια δημιουργική δραστηριότητα, ή ένα link, κάτι που πρέπει να κάνουμε οπωσδήποτε αυτές τις μέρες κατά τη γνώμη σας!
Το καλύτερο είναι ένας ισόρροπος συνδυασμός αντοχής και αναστοχασμού σχετικά με την απροσδόκητη αυτή εμπειρία. Το Σάββατο 9 Μαΐου, στις 10:30 το πρωί, αρχίζει το πρώτο από μια σειρά τριών διαδικτυακών βιωματικών σεμιναρίων με θέμα “ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ : ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ”, που συντονίζουν ο ομαδικός αναλυτής Δημήτρης Ζάχος και ο υποφαινόμενος. Είναι μια καλή επιλογή γι’ αυτές τις ημέρες που ο κύκλος του εφιάλτη φαίνεται να κλείνει στην Ελλάδα. Περισσότερες πληροφορίες : https://galinos-psy.gr/stress-pandimia-antimetopisi/.
Τα παιδιά έχουν ταραχτεί κι εκείνα από αυτές τις συνθήκες. Επηρεάστηκαν αλλάζοντας την καθημερινότητά τους, μη βλέποντας τους φίλους τους, άλλαξε ο τρόπος διδασκαλίας, βιώνουν τις ανασφάλειες των γονιών τους για την υγεία, την εργασία, το αύριο. Τι θα μας συμβουλεύατε για τον γονεϊκό μας ρόλο;
Τα παιδιά έχουν ταραχτεί κι εκείνα από αυτές τις συνθήκες. Επηρεάστηκαν αλλάζοντας την καθημερινότητά τους, μη βλέποντας τους φίλους τους, άλλαξε ο τρόπος διδασκαλίας, βιώνουν τις ανασφάλειες των γονιών τους για την υγεία, την εργασία, το αύριο. Τι θα μας συμβουλεύατε για τον γονεϊκό μας ρόλο;
Η σπουδαιότερη συμβουλή μου προς τους γονείς είναι “Να γνωρίζετε τον κόσμο του παιδιού σας” ή, έστω τώρα “Να γνωρίσετε τον κόσμο του παιδιού σας!” (ποτέ δεν είναι αργά, και ίσως αυτό να είναι μια “θετική παρενέργεια” της δοκιμασίας). Ο κόσμος του παιδιού μου είναι ο τρόπος που σκέφτεται και μιλάει, τι το ευχαριστεί και τι το ανησυχεί, με ποιους κάνει παρέα, τι το κάνει να ευχαριστιέται και να γελά, τι μουσική ακούει, τι διαβάζει και τι βλέπει στο βίντεο ή την τηλεόραση, τι βίντεο γκέιμ παίζει… όλα όσα παρέχουν νόημα, λογική και κώδικες στην εμπειρία του παιδιού μου. Αν γνωρίζω τον κόσμο του παιδιού μου, θα συλλάβω τι το ζορίζει, το ανησυχεί ή το φοβίζει, τι το δυσκολεύει, καθώς και τα αντίδοτα στη δοκιμασία που ζει.
Μια δεύτερη συμβουλή μου, ειδικά ως προς την κατάσταση της πανδημίας, είναι η εξής: Να εμπνεύσουμε στα παιδιά μας το πνεύμα και την υπερηφάνεια του ιδιαίτερου έργου που καλούνται να επιτελέσουν ως Φρουροί της Υγείας όσων αγαπούν πολύ, πρώτα και κύρια των γιαγιάδων και των παππούδων τους. Αυτή η αίσθηση θα δώσει στο παιδί νόημα και κουράγιο ώστε να αντέξει τις θυσίες που επιβάλλονται και σ’ αυτό. Ενώ ταυτόχρονα αντιπροσωπεύει και μέγιστο μάθημα ζωής ως προς τη συναισθηματική ευθύνη που ο καθένας, μεγάλος ή μικρός, οφείλει να αισθάνεται ως προς τους δικούς του ανθρώπους και ευρύτερα ως προς τον συνάνθρωπό μας.
“Αν γνωρίζω τον κόσμο του παιδιού μου, θα συλλάβω τι το ζορίζει, το ανησυχεί ή το φοβίζει, τι το δυσκολεύει, καθώς και τα αντίδοτα στη δοκιμασία που ζει”
Τι θα μας συμβουλεύατε γενικότερα;
Υπομονή, κοντά στους δικούς μας, να μιλάμε για όσα βιώνουμε και να επιστρατεύσουμε όλο το χιούμορ μας. Κι όπως το λένε κάποιες μαντινάδες που έγραψα γι’ αυτό που ζούμε:
“Μπαμπέσης κορωνοϊός κορόιδο δε με πιάνει
Να τρέχω εκεί που κρύβεται κι όποιος τον βρίσκει χάνει
Ο φόβος και ο λογισμός κι αν μας κρατάνε χώρια
Η τέχνη κι η υπομονή νικούν τη στενοχώρια
Γυρνούν οι κύκλοι του καλού και του κακού αντάμα
Δε σκιάζομαι σ’ αναποδιές, στο δρόμο είναι το θάμα”
Ποιο βιβλίο (δικό σας ή όχι) μας προτείνετε να διαβάσουμε και γιατί;
Το βιβλίο «Απώλεια-πένθος-κατάθλιψη: Πάθος και λύτρωση» (Εκδόσεις Μεταίχμιο), που συνυπογράφω με τον Αιμιλιανό Σιδέρη, εκδόθηκε στις 19 Μαρτίου, προφανώς λόγω προγραμματισμού που δεν είχε λάβει υπόψη του την πανδημία. Ωστόσο, το θέμα του είναι πολύτιμος οδηγός για την υπέρβαση των απωλειών που ζούμε μέσω της τέχνης του καλού αποχαιρετισμού. Κάτι πιο επίκαιρο δεν μπορώ να σκεφτώ.
Τιμήστε μας με ένα like στη σελίδα μας στο facebook parents24.gr – 24 ώρες γονείς,
στο Instagram: https://www.instagram.com/parents24.gr/
και στην προσωπική μου Αργυρώ Μουντάκη
