Είναι πολύ ενδιαφέρον όταν ένας συγγραφέας έχει γίνει διάσημος με ένα και μοναδικό βιβλίο. Όταν μάλιστα το έργο του αυτό έχει καταγραφεί ως ένα από τα αριστουργήματα της κλασσικής λογοτεχνίας, αυτό είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό. Το ίδιο είδαμε μόλις στην προηγούμενη κριτική μας στο Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Και όπως και Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ είναι ένα αντιπολεμικό βιβλίο έτσι και αυτό. Και τούτο συμβαίνει επειδή και τα δύο βιβλία προέρχονται από συγγραφείς, που έζησαν –ίσως με διαφορετικό τρόπο- τα δεινά του πολέμου.
Ο Γιάροσλαβ Χάσεκ, που ξεκίνησε να δημοσιεύει σύντομα κείμενα στον τύπο αλλά και να γράφει δεκάδες διηγήματα από πολύ μικρή ηλικία, έγινε ευρύτατα γνωστός με το βιβλίο του Ο καλός στρατιώτης Σβέικ. Ο συγγραφέας έπειτα από μία πολύ περιπετειώδη ζωή, ξεκινώντας από μία πολύ αδύναμη οικονομικά οικογένεια, έχοντας έντονη πολιτική δράση, κατατάχθηκε στον στρατό και πολέμησε στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο αλλά και αργότερα υπηρέτησε στον κόκκινο στρατό. Η ζωή του ήταν πολυτάραχη τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε πολιτικοκοινωνικό με συνεχείς μεταβολές και αναταράξεις. Ο Χάσεκ πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1923 σε ηλικία μόλις 39 ετών. Παντρεύτηκε δύο φορές, δίχως να έχει χωρίσει επίσημα από την πρώτη του σύζυγο, όταν παντρεύτηκε τη δεύτερη.
Όσον αφορά στο βιβλίο του Ο καλός στρατιώτης Σβέικ, σκοπός του συγγραφέα ήταν να συγγράψει έξι τόμους με αυτόν τον ήρωα αλλά πρόλαβε να ολοκληρώσει μόνο τους τρεις. Αφορμή μάλλον στάθηκε η πολιτική του θέση την εποχή εκείνη, που είχε ξεκινήσει από μία έντονη αναρχική δραστηριότητα και είχε καταλήξει σε μία επίσης έντονη κομουνιστική. Η εμπειρία του στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο αποτυπώνεται στο βιβλίο αυτό με πολλές καταστάσεις να πηγάζουν από την προσωπική του εμπειρία. Το έργο του είναι διάχυτο από κωμικοτραγικές καταστάσεις, που σχετίζονται με την στρατιωτική πειθαρχία και τον παραλογισμό αυτής. Με αυτόν τον τρόπο ο φλύαρος, άκρως κυνικός, αισιόδοξος και στην επιφάνεια των πραγμάτων «ηλίθιος» στρατιώτης Σβέικ υπονομεύει την μηχανή του στρατού και την γραφειοκρατική, αυστηρή, δίχως παρεκκλίσεις οργάνωση. Ο Σβέικ είναι υπάκουος, αλλά αυτή η πιστή πειθαρχία τον οδηγεί σε αστείες έως γελοίες καταστάσεις. Ο Σβέικ συμβολίζει τον πανανθρώπινο λαϊκό ήρωα, που χωμένος στα γρανάζια του συστήματος προσπαθεί να επιβιώσει και τα καταφέρνει μια χαρά όντας ή παριστάνοντας τον βλάκα. Το βιβλίο αποτελεί έναν ακόμη αντιπολεμικό ύμνο, που προέρχεται από την κλασσική λογοτεχνία, και παρόλο που έχει περάσει ένας αιώνας από τη συγγραφή του είναι σίγουρο ότι θα μείνει διαχρονικό στους αιώνες.
Ένα δυνατό βιβλίο, κατάλληλο για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς δίνει εναύσματα για πολλές συζητήσεις, βαθιές και ουσιαστικές για τις οργανωτικές δομές γενικότερα, τον πόλεμο και την διαχείριση των ανθρώπων σε αυτόν ως αναλώσιμα είδη. Πάντα επίκαιρο όσο υπάρχουν πόλεμοι.
Περισσότερα άρθρα της Αργυρώς Μουντάκη εδώ
